اختلالات رشد عصبی و ذهنی
اختلالات رشد عصبی و ذهنی گروهی از شرایط هستند که در دوره رشد شروع می‌شوند و بر توانایی‌های شناختی از جمله یادگیری ، حافظه ، درک، تمرکز و حل مسیله تأثیر می گذارند.این اختلالات معمولاً در اوایل رشد، اغلب قبل از ورود کودک به مدرسه ابتدایی ظاهر می‌شوند و با نقایص رشدی مشخص می‌شوند که باعث اختلال در عملکرد فردی، اجتماعی، تحصیلی یا شغلی می‌شود.
برخی از علل ممکن برای این اختلالات عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی:مانند جهش‌های ژنتیکی و شرایط متابولیک در زمان لقاح.
- عوامل قبل از تولد:مانند کمبودهای تغذیه‌ای و عفونت‌های مادر در دوران بارداری.
- عوامل پریناتال:مانند کمبود اکسیژن یا آسیب در حین زایمان.
- عوامل پس از تولد:مانند آسیب مغزی، عفونت‌های مغزی، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی و سایر شرایط پاتولوژیک.
برخی از نمونه‌های این اختلالات عبارتند از:
- کم‌توانی ذهنی:شامل ناتوانی در هوش، استفاده از منابع شناختی و تطبیق با شرایط روزمره.
- اختلالات ارتباطی:شامل ناتوانی در استفاده یا فهم زبان، گفتار، خطاب و بین فردی.
- اختلالات درخودماندگی:شامل ناتوانی در تعامل با دیگران، بروز رفتارهای تكراری و منحصر به فردی و علاقه مندى به سیستم هاى منظم و قابل پیش بینى.
- اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی:شامل ناتوانی در حفظ توجه، كنترل بی قرارى و بروز رفتارهاى پرخاشگرانۀ بى دلیل.
- اختلالات یادگیرى:شامل ناتوانی در خواندن، نوشتن، حساب كردن یا حافظۀ كارى.
- اختلالات حركتى رشدی:شامل ناتوانی در هماهنگى حركات بدنى، دستكارى جسمانى یا استفادۀ صحیح از ابزار.
- اختلالات تیك:شامل بروز حركات یا صداهاى ناخودآگاه و تكرارى.
از چه سنی معمولاً شروع به تشخیص داده می‌شوند؟
سن تشخیص اختلالات رشد عصبی و ذهنی ممکن است بستگی به نوع و شدت اختلال داشته باشد.برخی از این اختلالات ممکن است در اوایل رشد، قبل از ورود کودک به مدرسه ابتدایی ظاهر شوند، مانند اختلال طیف اوتیسم یا ناتوانی ذهنی.برخی دیگر ممکن است در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده شوند، مانند اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی یا اختلال یادگیری خاص.برخی هم ممکن است تا بزرگسالی تشخیص داده نشوند، مگر اینکه علایم آن‌ها باعث مشکل در عملکرد فرد شود.
برای تشخیص این اختلالات، معمولاً از آزمون‌های هوش، شناخت، زبان، حرکت و رفتار استفاده می‌شود.همچنین ممکن است سابقه پزشکی، ژنتیک و محیطی فرد بررسی شود.
چه راه‌هایی برای پیشگیری از این نوع اختلالات وجود دارد؟
پیشگیری از اختلالات رشد عصبی و ذهنی ممکن است شامل رعایت برخی نکات قبل، در طول و پس از بارداری باشد.برخی از این نکات عبارتند از:
- مراجعه به پزشک قبل از بارداری و دریافت مشاوره ژنتیکی در صورت وجود خطر خانوادگی
- مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای مانند فولیک اسید، آهن و ید قبل و در طول بارداری
- اجتناب از مواد مخدر، الکل، دخانیات و داروهای خطرناک برای جنین
- انجام آزمایش‌های پریناتال و سونوگرافی جهت تشخیص هرگونه ناهنجاری جنین
- پیشگیری از عفونت‌های مادرزادی مانند سرخچه، توکسوپلاسموز، سیفلیس و سایتومگالوویروس
- رعایت بهداشت شخصی و محیط زندگی و اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم چون جیوه، سرب و کادمیوم
- حفظ سلامت قلب و عروق و کنترل فشار خون، دیابت و کلسترول
- تلاش برای زایمان طبیعی و کاهش خطر آسفکسی (کمبود اکسیژن) در حین زایمان
البته باید توجه داشت که همه این عوامل قابل کنترل نیستند و بعضی از اختلالات رشد عصبی و ذهنی به دلایل نامعلوم یا تصادفی رخ می‌دهند.
درمان اختلالات رشد عصبی و ذهنی
درمان اختلالات رشد عصبی و ذهنی بستگی به نوع و شدت اختلال دارد.برخی از روش‌های درمانی عبارتند از:
- دارو درمانی:برای کاهش علایم مثل بی‌قراری، اضطراب، افسردگی، تیک‌ها و دیگر مشکلات رفتاری یا شناختی.
- آموزش به خانواده:برای کمک به والدین در فهمیدن نیازها، قابلیت‌ها و چالش‌های کودکان مبتلا به اختلالات رشد عصبی و ذهنی و یادگیری راه‌های برخورد مناسب با آن‌ها.
- گفتار درمانی:برای بهبود مهارت‌های زبانی، ارتباطی و خواندن و نوشتن کودکان که با مشکلات گفتاری، لکنت زبان، اختلالات ارتباطی یا یادگیری روبرو هستند.
- بازی درمانی:برای تقویت مهارت های حركتی، شناختی، اجتماعی و عاطفی كودكان كه با مشكلات درخودماندگی، كم توجهی- بیش فعالی، اختلالات حركتی رشدی یا ناتوانی ذهنی دست و پنجه نرم می كنند.
- روان درمانی:برای کمک به کودکان در شناسایی و مدیریت احساسات، تقویت اعتماد به نفس، حل مسیله و تعامل با دیگران.
- آموزش و پشتیبانی تحصیلی:برای سازگار کردن برنامه درسی، فضای کلاس و روش‌های آموزش با نقص‌ها و استعداد‌های کودکان مبتلا به اختلالات رشد عصبی و ذهنی.
از چه مراقبت‌هایی برای فرد با اختلال رشد عصبی و ذهنی لازم است؟
مراقبت از فرد با اختلال رشد عصبی و ذهنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ارایه خدمات درمانی و توان‌بخشی مناسب برای بهبود عملکرد روانی، شناختی، حرکتی و اجتماعی فرد
- ارایه پشتیبانی روان‌شناختی و مشاوره به فرد و خانواده‌اش برای کاهش استرس، افزایش اعتماد به نفس و تقویت روابط
- ارایه آموزش‌های لازم به فرد و خانواده‌اش برای کسب مهارت‌های زندگی روزمره، مثل خوردن، پوشیدن، بهداشت و حفظ امنیت
- ارایه فرصت‌های مناسب برای شرکت در فعالیت‌های تفریحی، هنری، ورزشی و فرهنگی برای افزایش خلاقیت، سلامت و رضایت
- احترام به حقوق، نظرات، علایق و نیازهای فرد با اختلال رشد عصبی و ذهنی و تلاش برای تأمین آن‌ها
- حفظ کیفیت زندگی فرد با اختلال رشد عصبی و ذهنی با توجه به سطح توانایی، شخصیت، سلامت و سن
